BiR HİYEROGLİFİ ÇÖZMEK : BESİN ETİKETLERİNİ ANLAMAK

Türk gıda kodeksine göre gıda maddelerin etiketlerinde “gıda maddesinin adı, İçindekiler, net miktarı, üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası, adresi ve üretildiği yer, son tüketim tarihi, parti numarası ve / veya seri numarası, üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı, orijin ülke, gerektiğinde kullanım bilgisi ve/veya muhafaza şartları, hacmen %1.2’den fazla alkol içeren içeceklerde alkol miktarı” olarak belirtilmektedir. (1 )

2012 yılında İstanbul da 500 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada etiket bilgileri içinde en çok okunan beş bilgi sırasıyla son kullanma tarihi, üretim tarihi, raf ömrü, ürünün adı ve markası ve son olarak da içindeki maddeler olduğu belirlenmiştir.Besin değeri bilgileri içinde en fazla okunan bölümünse enerji –kalori,protein içeriği, içerdiği vitaminler, lif-posa miktarı ,az yağlı ,light,iyi posa kaynağı gibi ibareler ve karbonhidrat oranı olduğu görülmüştür.Bu çalışmanın gösterdiği güzel cevap son kullanma ve raf ömrü konusunda bilinç düzeyinin artığıdır.Besin değeri bilgileriyse çalışmaya katılanların daha az ilgisini çektiği görülmüştür.

Neden daha az ilgimizi çekiyor konusuna verilecek çok cevap var aslında , yazıların çok küçük olmasından zor anlaşılır olmasına , porsiyon oranlarına yer verilmemesi kadar.

Paketli bir ürünü ilk elinize aldığınızda porsiyon oranına bakmanızı öneriririm. Makarnayı düşünelim 500 gramlık kutularda satılır genelde 500 gramın hepsini bir öğünde yemediğimize göre bütün kutunun enerjisi işimize yaramaz. Diyetisyeninizin önerisi 30 gramla 100 gram arasında değişiyor olabilir. Neden değişir çünkü hepimizin kilosu, boyu, harcadığı enerji porsiyon miktarlarımıza yansır. Alacağınız ürün bir bisküvi diyelim önerilen porsiyon miktarı iki tane ve etiket bilgisi üzerinde bu iki tanenin enerjisi belirtilmişse ve siz iki tane bisküvi benim dişimin kovuğunu bile doldurmaz diyorsanız o paketi elinizden bırakmanızı öneririm. Bir kahvaltılık gevrek alıyorsunuz diyelim genelde kahvaltılık gevreklerin ölçüsü 30 gramdır ( yaklaşık olarak 6-7 çorba kaşığına denk gelen bir ölçüdür ) ve genelde bir çay bardağı ve yarım yağlı sütle önerilir. Gevreği 30 gram kullanıp sütü daha fazla ilave ediyorsanız etiket bilgisinden daha fazla porsiyon kullandığınız ve daha fazla enerji aldığınız anlamına gelir. Belirtilen porsiyonla doyup doymayacağınız veya tatmin olup olmayacağınız sizinle ilgilidir bu durumda en iyisi bir porsiyon ölçüsünü önce bir deneyip size yeterli gelip gelmediğini denemenizdir. Bir porsiyon ölçüsü yetmediğinde size yeterli gelen miktarı hesaplayıp aldığınız enerjiyi kaloriyi ona göre hesaplamanız en doğrusu olacaktır. Bir diyetisyenle beraber çalışıyorsanız porsiyon oranının yeterli gelip gelmediğini mutlaka onunla paylaşın.

Porsiyon ve kalori hesabını yaptık. Kaloriyi oluşturan elemanlara bakacak olursak, kaloriyi 3 besin öğesi etkiler karbonhidrat, protein, yağ miktarları ve alkol etkiler. Her besinin bu besin öğeleri ve alkolü içerme miktarları elbette farklıdır. Hepimizin bu besin öğelerine ihtiyaçları da farklıdır. Bu yüzden içerdiği miktarlardan çok besin öğelerinin kaynaklarına dikkat etmemiz gerekir bu kısımda. Karbonhidrat kaynağı olarak ne kadar şeker kullanılmış, karbonhidrat kaynağı olarak şekerden gelen oran yüksekse kalori yükselir ve çabuk acıkmanızı sağlayan bir ürün olabilir. Yağ kısmına baktığımızda doymuş yağdan gelen orana bakmamız gerekir, doymuş yağ kullanımı olmayan veya çok az olan ürünleri tercih etmek daha sağlıklı bir tercih olacaktır. Tabi ki hayvansal kaynaklı bir ürün alıyorsanız doymuş yağı hiç bulundurmaması mümkün olmayacaktır.

Bazı besin etiketlerinin üzerinde yüzde ile anlatılan bir kısım görürüz. Bu kısım bir porsiyon ürünü tükettiğinizde ortalama günlük almanız gereken miktarın yüzde kaçını aldığınızı gösteren kısımdır.

Bu tabloda ki besinin bir porsiyonu 125 gram ve 64 kalori veriyor enerjinin % 3 ünü sağlamış gibi görünüyor. Bu değerler genelde 2000 kalori alan bireyler için hesaplanmış olabilmektedir. Bireyin günlük enerji-kalori ihtiyacına göre besin etiketinde yazan bu yüzdesel değerler değişebilmektedir. Bundan daha farklı bir enerji alıyorsanız size ortalama bir fikir vermek için yazıldıklarını lütfen unutmayın.

Satın aldığınız ürünün içinde bulunan vitamin mineral oranlarının yanında da bu yüzdesel değerleri belirtmiş olabilirler. Yine bu değerler bir porsiyon ürünün ortalama 2000 kalori alan bir bireyin vitamin- mineral ihtiyacının ne kadarını karşıladığını göstermek açısından hesaplanmıştır.

Light ürün amblemi olan ürünlerde genel olarak eşdeğer başka bir ürüne göre enerjisi % 30 veya yağ oranı % 50 oranında azaltılmış ürünler söz konusudur. Mesela 1 paket bisküvi 400 kaloriyken Light bisküvilerde oran 280 kalori civarına düşmektedir. Light ürünlerin kalorisi hiç yok anlamına bu yüzden de istediğiniz kadar yiyeceğiniz anlamına gelmiyor ürünün üzerinde bu bilginin bulunması.

Etiket bilgilerini okurken, son kullanma tarihi kadar ürünün nasıl korunacağı konusunu da mutlaka okumanızı öneririm. Buzdolabında veya karanlıkta saklanması gibi önerileri sağlığınız için göz ardı etmeyin. Evde beklettiğiniz ürünlerin de tüketmeden önce tekrar son kullanma tarihlerini gözden geçirmeniz faydalı olacaktır.

Dyt. Canan AKSOY